اشتباهاتی که برخی روزه‌داران در ماه رمضان مرتکب می‌شوند (۲)

۳۳- برخی روزه‌داران به اخلاق روزه پایبندی نمی‌کنند، برای مثال به سرعت خشمگین می‌شوند و در هنگام روز رمضان بددهنی و پرخاشگری می‌کنند. پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ می‌فرماید: «روزه سِپَر است، پس هرگاه روزِ روزه‌ی کسی از شما بود بددهنی نکند و ناسزا نگوید، و هرگاه کسی به او بد گفت یا بددهنی کرد بگوید: من روزه‌ام» (متفق علیه) و می‌فرماید: «چه بسا روزه‌داری که از روزه‌اش نصیبی جز گرسنگی و تشنگی ندارد». روزه فقط دوری از خوردن و نوشیدن نیست، و بلکه یعنی روزه‌ی اعضای بدن از انجام گناهان و روزه‌ی زبان از فحش و اخلاق بد.
۳۴- بعضی روزه‌داران در هنگام روزه از ترس باطل شدن روزه‌شان آب دهن خود را هم نمی‌بلعند و پشت سر هم تف می‌کنند! زیر کردن آب دهن هیچ اشکالی ندارد، فقط اگر خلط سینه غلیظ باشد باید آن را طوری که باعث اذیت دیگران نشود بدون صدا در دستمال یا چیزی دیگر تف کرد.

۳۵- برخی روزه‌داران که بیماری آسم دارند اسپری مخصوص آسم را از ترس باطل شدن روزه در هنگام روزه استفاده نمی‌کنند. شیخ ابن عثیمین ـ رحمه الله ـ می‌گوید: «استفاده از این نوع اسپری برای روزه‌دار جایز است، فرقی نمی‌کند روزه‌ی رمضان باشد یا غیر رمضان زیرا این اسپری به معده نمی‌رسد و بلکه به مجاری تنفسی و ریه می‌رسد و به سبب ویژگی آن باعث باز شدن آن می‌شود تا انسان بتواند به طور عادی تنفس کند. بنابراین به معنای خوردن و نوشیدن نیست» (کتاب الدعوه). همینطور اینکه برخی از قطره‌ی چشمی یا گوشی در روزه استفاده نمی‌کنند یا سرمه نمی‌کنند اشتباه است. صحیح این است که هیچ‌یک از این کارها روزه را باطل نمی‌کند و این موارد بر اساس قول صحیح علما جزو مباحات روزه هستند. تنها استفاده از قطره‌ی بینی در هنگام روزه اشکال دارد زیرا در صورت تکرار به حلق و معده خواهد رسید.
۳۶- یکی از اشتباهات برخی روزه‌داران این است که نماز تراویح را نمی‌خوانند یا تنها قسمتی از آن را می‌خوانند و در نتیجه از اجر عظیم قیام رمضان محروم می‌شوند. رسول الله ـ صلی الله علیه وسلم ـ می‌فرماید: «هرکه رمضان را از روی ایمان و احتساب به نماز ایستد گناهان گذشته‌اش آمرزیده می‌شود» (به روایت بخاری). و پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ و خلفایش این نماز را که باعث نزدیکی بنده به پروردگار و از اسباب مغفرت و محبت الله برای بنده است به جای آورده‌اند. ترک این نماز نشانه‌ی محرومیت است.

۳۷- از دیگر اشتباهات برخی روزه‌داران این است که هنوز یک دانه خرما نخورده‌اند یا کمی آب ننوشیده‌اند که سریع پس از آن یک نخ سیگار هم روشن می‌کنند یا قلیانشان آماده است! این یعنی افطار با حرام. برخی هم با نعمت پروردگار افطار می‌کنند و فوری پس از آن به مشاهده یا گوش دادن حرام از تلویزیون مشغول می‌شوند. این‌ها همه باعث ضربه زدن به روزه و عبادت رمضان می‌شود.
۳۸- بعضی نمازگزاران اذکار وارده در رکوع و سجود را نمی‌دانند و وقتی امام رکوع و سجده را طولانی می‌کند فقط «سبحان ربی العظیم» و «سبحان ربی الاعلی» را تکرار می‌کنند بدون آنکه دیگر اذکار را بگویند، از جمله: «سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ، رَبُّ الْمَلَائِکَهِ وَالرُّوحِ» و «سُبْحَانَکَ اللَّهُمَّ رَبَّنَا وَبِحَمْدِکَ اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِی» و «سُبْحَانَ ذِی الْمَلَکُوتِ، وَالْجَبَرُوتِ، وَالْکِبْرِیَاءِ وَالْعَظَمَهِ». همینطور سنت است که پس از سلام نماز وتر سه بار گفته شود: «سُبْحَانَ الْمَلِکِ الْقُدُّوسِ».
۳۹- یکی از اشتباهات برخی نمازگزاران این است که هنگام تراویح قرآن به دست می‌گیرند و قرائت امام را پی‌گیری می‌کنند، اما این کار مشروع نیست و از هیچ‌یک از سلف نقل نشده. تنها برای یک نفر که امام به وی دستور داده تا اشتباهاتش را بازگو کند جایز است هنگام نماز قرآن به دست گیرد. به دست گرفتن قرآن بدون ضرورت در هنگام نماز باعث می‌شود نمازگزار نتواند به سجده‌گاه نگاه کند و حتی به درستی دست ببندد و همینطور باعث حرکت بسیار است. آنچه مشروع است گوش سپردن به قرائت امام همراه با سکوت است، چنانکه الله سبحانه و تعالی می‌فرماید: ﴿وَإِذَا قُرِئَ ٱلۡقُرۡءَانُ فَٱسۡتَمِعُواْ لَهُۥ وَأَنصِتُواْ لَعَلَّکُمۡ تُرۡحَمُونَ﴾ [اعراف: ۲۰۴] (و چون قرآن خوانده شود گوش فرا دهید و خاموش مانید؛ امید که مورد رحمت قرار گیرید).

۴۰- اشتباه خیلی از نمازگزاران این است که برای عبادت آغاز ماه رمضان شوق بسیاری دارند و می‌بینی در آغاز ماه رمضان مسجدها پر از نمازگزار است و خیلی‌ها در حال خواندن قرآن هستند، اما کم کم با گذشت روزهای ماه رمضان از جمعیت نمازگزاران کم می‌شود. حال آنکه خداوند ما را امر نمود تا هنگام مرگ بر عبادت او صبر پیشه کنیم:
﴿وَٱعۡبُدۡ رَبَّکَ حَتَّىٰ یَأۡتِیَکَ ٱلۡیَقِینُ﴾ [حجر: ۹۹](و پروردگارت را عبادت کن تا آنکه مرگت فرا رسد).

و خداوند متعال ماه رمضان را چنین توصیف نموده که: «روزهایی چند». و پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ هر چه از روزهای رمضان می‌گذشت بر عبادت و شوقشان افزوده می‌شد.
۴۱- برخی بانوان روزه‌دار چنان در آشپزخانه مشغول آماده کردن غذا و افطار می‌شوند که اذان مغرب می‌دهد و حتی به پایان می‌رسد و دقایقی هم می‌گذرد و هنوز افطار نکرده‌اند. این کار خلاف سنت است زیرا سنت این است که در افطار تعجیل صورت گیرد. او می‌تواند یک دانه خرما بخورد و سپس به کارش ادامه دهد. رسول الله ـ صلی الله علیه وسلم ـ می‌فرماید: «مردم تا وقتی که در افطار عجله کنند همچنان بر خیر و نیکی هستند» و می‌فرماید: «دین همچنان آشکار و پیروز است تا وقتی که مردم در افطار عجله کنند زیرا یهودیان و نصرانیان افطار را به تاخیر می‌اندازند».

۴۲- برخی روزه‌داران به اشتباه گمان می‌کنند استفراغ غیر عمد باعث بطلان روزه‌شان می‌شود، اما این صحیح نیست. درست این است که استفراغ اگر به عمد نباشد روزه را باطل نمی‌کند. رسول الله ـ صلی الله علیه وسلم ـ می‌فرماید: «کسی که استفراغ بر او غالب شده قضا ندارد (روزه‌اش باطل نمی‌شود) و آنکه به عمد استفراغ کرد باید قضا را به جای آورد». یعنی هرکس به عمد مثلا با دست کردن به داخل حلق با بو کردن آنچه خوشایند نیست و دیگر عوامل استفراغ کند روزه‌اش باطل شده، اما کسی که بدون اراده استفراغ کند روزه‌اش صحیح است و آن را ادامه می‌دهد.
۴۳- برخی مردان یا زنان، کودکان کم سن و سال خود را به نماز تراویح می‌آورند و این کودکان در مسجد سر و صدا کرده و برای دیگر نمازگزاران مشکل ایجاد می‌کنند و این چه بسا باعث به اشتباه افتادن امام و از بین رفتن خشوع نمازگزاران می‌شود. آوردن کودکان به مسجد حرام نیست و حتی صحابه کودکان را با خود به مسجد می‌آورند و برای همین پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ یک بار که صدای گریه‌ی کودکی را شنید نسبت به مادرش دلسوزی نمود و نماز را کوتاه کرد. اما گاه این مساله از کنترل خارج می‌شود و مسجد تبدیل به مهد کودک می‌شود! نماز زنان به طول کلی در خانه بهتر است چه رسد به وقتی که آوردن کودکان خردسال به مسجد باعث مشکل شود.
۴۴- برخی روزه‌داران پس از نماز ظهر یا عصر در مسجد می‌نشینند و به گپ و گفتگو و خنده و سخنان بیهوده مشغول می‌شوند و از قرائت قرآن و ذکر باز می‌مانند و گاه چنان با صدای بلند حرف می‌زنند که باعث پرت شدن حواس دیگر نمازگزاران و کسانی می‌شوند که در حال خواندن قرآن هستند. گاه نیز برخی بانوان برای نماز تراویح به مسجد می‌آیند و در مسجد به حرف زدن با یکدیگر مشغول می‌شوند و برخی تا نزدیکی نماز به گپ و گفتگوی خود ادامه می‌دهند و چه بسا صدایشان به مردان هم برسد! حال آنکه باید در مسجد به آداب آن از جمله آرامش و وقار پایبند بود.

۴۵- اشتباه دیگر برخی خانواده‌ها این است که در ماه رمضان به فرزندان خود توجه نمی‌کنند و می‌بینی مادر یا پدر خودشان به نماز تراویح آمده‌اند و بچه‌شان در خیابان است و دختر در بازار یا در برابر کانال‌های فاسد، که این کار اشتباه بزرگی است. اصل این است که والدین مسئولیت خود را فراموش نکنند و فرزندان را با خود به مسجد بیاورند یا به کاری مشغول کنند که به سود آن‌هاست.
۴۶- همینطور برخی از مردم تلاش می‌کنند روزهای رمضان را در مکه بگذارنند و برای عمره به بیت الله الحرام می‌آیند، اما با این وجود خبری از خانواده و فرزندان خود ندارند که آیا در حرم نماز می‌خوانند یا در بازارها وقت می‌گذرانند؟ اصل این است که پدر حواس فرزندان خود را داشته باشد و همینطور مادر، بهتر است در سرزمین خود بماند و به امور فرزندانش بپردازد.
۴۷- برخی بانوان برای نماز عشاء به مسجد می‌آیند و گاه دیر به نماز می‌رسند و به احکام نماز جماعت آگاهی ندارند؛ برای همین امام سلام می‌دهد و آنان نیز همراه امام سلام می‌دهند در حالی که یک یا چند رکعت را از دست داده‌اند. بانوانی که می‌خواهند در نماز جماعت شرکت کنند باید قبل از آن احکام جماعت را بیاموزند به این صورت که اگر یک رکعت یا دو رکعت را از دست داده‌اند پس از سلام امام سلام ندهند و یک یا دو رکعتی که نرسیده‌اند را بخوانند و سپس تشهد بخوانند و سلام دهند. پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ می‌فرماید: «پس هر مقدار از نماز را که رسیدید به جای آورید و آنچه از شما فوت شده را کامل کنید». کسی که به رکوع برسد آن رکعت را به دست آورده، یعنی اگر امام به رکوع رفته و در همین حال به نماز رسیدی و به رکوع رفتی آن رکعت را از دست نداده‌ای، اما اگر به رکوع امام نرسیدی باید آن رکعت را بعد از سلام امام به جای بیاوری.

۴۸- بعضی از مردم زکات مالشان را به کسی که مستحق زکات نیست می‌دهند، به این صورت که عادت دارند زکات مالشان را هر سال به یک خانواده می‌دهند، حتی اگر آن خانواده وضع مالی‌شان بهتر شده و دیگر مستحق زکات نباشند. چنین کاری اشتباه است زیرا مستحقان زکات تنها هشت گروه هستند و جایز نیست به کسانی جز این هشت دسته زکات داد، اما دادن صدقه‌ی مستحب برای هر کسی جایز است. برخی از مردم نیز زکاتشان را به کسانی می‌دهند که اهل نماز نیستند. ابن تیمیه ـ رحمه الله ـ می‌گوید: «زکات را نباید به تارک نماز داد حتی اگر جزو مستحقان آن باشد» و در صورتی که توبه کند می‌توان به وی زکات داد.
۴۹- یکی از اشتباهات برخی روزه‌داران عدم توجه به سنت اعتکاف با وجود توانایی است. پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ از وقتی به مدینه مهاجرت فرمودند تا هنگام وفات، اعتکاف ده روز آخر رمضان را هرگز ترک نکردند و اصحابشان همراه ایشان و همسرانشان پس از ایشان اعتکاف نمودند. مردی که دلش وابسته‌ی مسجد باشد در روز قیامت در سایه‌ی عرش خواهد بود چه رسد به کسی که ملازمت مسجد نموده و به نماز و تلاوت و ذکر مشغول است؟
۵۰- اشتباه برخی از امامان تراویح این است که دعای قنوت را بسیار طولانی می‌کنند گویا دارند سخنرانی می‌کنند! این طولانی خواندن قنوت خلاف سنت است، علاوه بر آنکه باعث خستگی نمازگزاران می‌شود. دعاهای پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ جامع و کوتاه بود، مانند آنکه می‌فرمود: «اللهم إنی أسألک عیش السعداء وموت الشهداء والحشر مع الأتقیاء ومرافقه الأنبیاء» (خداوندا من از تو زندگی سعادتمندان و مرگ شهیدان و محشور شدن با متقیان و همراهی پیامبران را خواهانم)، یا می‌فرمود: «اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِنْ زَوَالِ نِعْمَتِکَ وَتَحَوُّلِ عَافِیَتِکَ وَفُجَاءَهِ نِقْمَتِکَ وَجَمِیعِ سَخَطِکَ» (خداوندا از زوال نعمتت و خشم ناگهانی‌ات و برگشت عافیتت و همه‌ی [عوامل] خشمت به تو پناه می‌برم).
۵۱- اشتباه دیگری که برخی جوانان در این ماه با ارزش مرتکب می‌شوند، بی‌توجهی به نماز تراویح به سبب مشغول بودن به فوتبال و جام‌های رمضانی است. بازی فوتبال اشکالی ندارد و اتفاقا خیلی بهتر از نشستن در برابر کانال‌های فاسد ماهواره است، اما درست نیست باعث مشغول شدن از شرکت در نماز تراویح شود.

۵۲- برخی روزه‌داران از روی تنبلی در نماز تراویح و قیام ده شب پایان رمضان شرکت نمی‌کنند، اما با رسیدن شب بیست و هفتم یا دیگر شب‌های فرد دهه‌ی پایان رمضان که به گمان غالب شب قدر هستند در عبادت تلاش می‌کنند، حال آنکه شب قدر یکی از ده شب پایانی رمضان است و شایسته است انسان در همه‌ی این ده شب تلاش بسیار کند، چنانکه پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ با فرا رسیدن دهه‌ی پایانی رمضان بر تلاش خود در عبادت می‌افزود و کمر همت می‌بست و همسران خود را برای عبادت بیدار می‌کرد و همه‌ی شب را به عبادت می‌گذراند. روش صحابه‌ی گرامی ایشان نیز چنین بود.
۵۳- یکی از اشتباهات برخی موذنان در رمضان این است که از روی احتیاط اذان صبح را زودتر می‌گویند و اذان مغرب را با تاخیر می‌گویند، اما این کار درست نیست و موذن باید اذان را در همان وقت تعیین شده بی هیچ تغییری بگوید.
۵۴- برخی زنان پس از زایمان با آنکه از خون نفاس پاک شده‌اند اما گمان می‌کنند باید حتما چهل روز بگذرد تا بتوانند نماز و روزه را به جای آورند حال آنکه چهل روز حداکثر مدت نفاس است اما حداقلی برای آن تعیین نشده و چه بسا زنی چند روز پس از زایمان پاک شود، و زنان در این مورد متفاوت هستند. بنابراین با پایان یافتن خون نفاس می‌تواند نماز بخواند و روزه بگیرد.
۵۵- بعضی از نمازگزاران عادت دارند نماز تراویح را حتما پشت سر یک امام به خصوص که صدایی خوش دارد بخوانند اما برای رسیدن به آن مسجد خاص راهی طولانی را طی می‌کنند و آخر هم دیر به نماز می‌رسند و چه بسا یک رکعت یا چند رکعت را از دست می‌دهند. متاسفانه مشاهده شده مردم فوج فوج برای نماز خواندن به یک مسجد خاص می‌آیند و شاید در مسیر خود از کنار چندین مسجد بگذرند اما اصرار دارند به همان مسجد بروند حتی اگر دیر به نماز برسند، اما این کار یکی از فریب‌های شیطان است که باعث می‌شود شخص به سبب یک کار غیر واجب از یک چیز واجب باز بماند.

۵۶- عده‌ای از مردم ده روز بافضیلت پایانی رمضان را صرف خرید لباس و شیرینی و دیگر مستلزمات عید می‌کنند و این شب‌ها را که شب قدر در آن واقع شده به راحتی از دست می‌دهند؛ شبی که بهتر از هزار ماه است، و از شرکت در قیام و تهجد و تلاوت قرآن باز می‌مانند. در حالی که رسول الله ـ صلی الله علیه وسلم ـ وقتی دهه‌ی پایانی رمضان فرا می‌رسید در عبادت تلاش بسیاری می‌کرد و همسرانش را برای نماز بیدار می‌کرد و شب را به عبادت می‌گذراند و صحابه نیز چنین می‌کردند.
۵۷- برخی روزه‌داران هنگام افطار دعا می‌کنند که این کار خوبی است، اما مشکل اینجاست که برخی با شروع اذان باز به این دعا ادامه می‌دهند تا جایی که اذان به پایان می‌رسد که این جای کار اشتباه است. سنت این است که روزه‌دار با شنیدن اذان افطار کند. پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ می‌فرماید: «مردم تا وقتی که در افطار شتاب می‌کنند بر خیر و نیکی هستند» و می‌فرماید: «دین همچنان آشکار و پیروز است تا وقتی که مردم در افطار عجله کنند، زیرا یهودیان و نصرانیان افطار را به تاخیر می‌اندازند». برای ادراک فضیلت دعا می‌توان پیش از افطار یا هنگام افطار یا پس از آن دعا کرد.