هنگام اختلاف با پدر چگونه با وی صحبت کنم؟

سوال: در اسلام هنگامی که سوء تفاهمی میان پدر و پسر رخ می‌دهد چگونه می‌توان مساله را حل و فصل کرد؟ آیا می‌شود هر یک از دو طرف به یکدیگر فرصت حرف زدن بدهند تا مشکل پیدا شده و حل شود؟ یا اینکه پدر حق دارد فقط خودش حرف بزند و فرزندش را سرزنش کند؟

پاسخ: پدر در دین ما منزلتی دارد که هیچ بشر دیگری از آن برخوردار نیست مگر مادر. از ابوهریره رضی الله عنه روایت است که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود: «هیچ فرزندی نمی‌تواند حق پدرش را ادا کند مگر آنکه او را در حالی که برده است بیابد و بخرد و آزاد کند» به روایت مسلم (۱۵۱۰).

و از عبدالله بن عمرو رضی الله عنه از رسول الله روایت است که فرمودند: «خشنودی پروردگار در خشنودی پدر، و خشم پروردگار در خشم پدر است» به روایت ترمذی (۱۸۹۹). آلبانی آن را صحیح می ‌داند.بنابراین هر سوء تفاهم یا اختلافی که میان فرزند و پدر وجود داشته باشد، باز باید با وی به نیکی رفتار کرد حتی اگر این اختلاف در اصل دین و اساس رسالت پیامبران باشد!

الله متعال می‌فرماید:  ﴿وَوَصَّیْنَا الْإِنْسَانَ بِوَالِدَیْهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْنًا عَلَى وَهْنٍ وَفِصَالُهُ فِی عَامَیْنِ أَنِ اشْکُرْ لِی وَلِوَالِدَیْکَ إِلَیَّ الْمَصِیرُ١۴ وَإِنْ جَاهَدَاکَ عَلَى أَنْ تُشْرِکَ بِی مَا لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ فَلَا تُطِعْهُمَا  وَصَاحِبْهُمَا فِی الدُّنْیَا مَعْرُوفًا  وَاتَّبِعْ سَبِیلَ مَنْ أَنَابَ إِلَیَّ  ثُمَّ إِلَیَّ مَرْجِعُکُمْ فَأُنَبِّئُکُمْ بِمَا کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ١۵﴾ [لقمان: ۱۴-۱۵]

(و انسان را درباره‌ی پدر و مادرش سفارش کردیم؛ مادرش به او باردار شد، سستی بر روی سستی و از شیر باز گرفتنش در دوسال است. [به او سفارش کردیم] که شکرگزار من و پدر و مادرت باش که بازگشت [همه] به سوی من است (۱۴) و اگر تو را وا دارند تا درباره‌ی چیزی که تو را بدان دانشی نیست به من شرک ورزی از آنان فرمان مبر [ولی] در دنیا به خوبی با آنان معاشرت کن و راه کسی را پیروی کن که توبه‌کنان به سوی من بازمی‌گردد و [سرانجام] بازگشت شما به سوی من است و از [حقیقت] آنچه انجام می‌دادید شما را باخبر خواهم کرد).

این را بدان که سخن گفتن با پدر و مادر مانند حرف زدن با دیگران نیست؛ تو امر شده‌ای که برای آنها بالهای تواضع را بر زمین بگذاری، نرم سخن بگویی و در برابرشان فروتن باشی و صدایت را پایین بیاوری و سخن به تندی نگویی حتی اگر ناچیز باشد و کاری را که دوست ندارند انجام ندهی یا در برابر خواسته‌ی مباح آنان نه نگویی!

الله متعال می‌فرماید: ﴿وَقَضَى رَبُّکَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیَّاهُ وَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَانًا  إِمَّا یَبْلُغَنَّ عِنْدَکَ الْکِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ کِلَاهُمَا فَلَا تَقُلْ لَهُمَا أُفٍّ وَلَا تَنْهَرْهُمَا وَقُلْ لَهُمَا قَوْلًا کَرِیمًا٢٣ وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَهِ وَقُلْ رَبِّ ارْحَمْهُمَا کَمَا رَبَّیَانِی صَغِیرًا٢۴﴾ [الإسراء: ۲۳-۲۴] (و پروردگار تو چنین مقرر کرد که جز او را مپرستید و به پدر و مادر احسان کنید. اگر یکی از آن دو یا هر دو در کنار تو به سالخوردگی رسیدند به آنها [حتی] اُف مگو و به آنان پرخاش مکن و با آنها سخنی شایسته بگوی (۲۳) و از سر مهربانی بال فروتنی بر آنان بگستر و بگو پروردگارا آن دو را رحمت کن چنانکه مرا در کودکی پروردند.)

از هشام بن عُروه از پدرش روایت است که درباره‌ی آیه‌ی ﴿وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَهِ ﴾ [الإسراء: ۲۴] گفت: «هیچ چیزی را که دوست دارند از آنان باز مدار» به روایت بخاری در «أدب المفرد» باب «لین الکلام للوالدین». شیخ آلبانی این روایت را صحیح می‌داند.اما شرع حنیف اسلام به فرزند حق داده که با پدرش مناقشه و گفتگو کند و در سایه‌ی آداب و ضوابطی که بیان شد او را نصیحت کند، به ویژه اگر فرزند مورد ستم قرار گرفته و از خود دفاع می‌کند یا منکر را از پدرش مشاهده نموده و می‌خواهد آن منکر را از پدرش دور نماید.

در این گفتگوی زیبا و مترقیِ پیامبر خدا ابراهیم علیه السلام و پدر مشرکش دقت کن: ﴿وَاذْکُرْ فِی الْکِتَابِ إِبْرَاهِیمَ  إِنَّهُ کَانَ صِدِّیقًا نَبِیًّا۴١ إِذْ قَالَ لِأَبِیهِ یَا أَبَتِ لِمَ تَعْبُدُ مَا لَا یَسْمَعُ وَلَا یُبْصِرُ وَلَا یُغْنِی عَنْکَ شَیْئًا۴٢ یَا أَبَتِ إِنِّی قَدْ جَاءَنِی مِنَ الْعِلْمِ مَا لَمْ یَأْتِکَ فَاتَّبِعْنِی أَهْدِکَ صِرَاطًا سَوِیًّا۴٣ یَا أَبَتِ لَا تَعْبُدِ الشَّیْطَانَ  إِنَّ الشَّیْطَانَ کَانَ لِلرَّحْمَنِ عَصِیًّا۴۴ یَا أَبَتِ إِنِّی أَخَافُ أَنْ یَمَسَّکَ عَذَابٌ مِنَ الرَّحْمَنِ فَتَکُونَ لِلشَّیْطَانِ وَلِیًّا۴۵ قَالَ أَرَاغِبٌ أَنْتَ عَنْ آلِهَتِی یَا إِبْرَاهِیمُ  لَئِنْ لَمْ تَنْتَهِ لَأَرْجُمَنَّکَ  وَاهْجُرْنِی مَلِیًّا۴۶ قَالَ سَلَامٌ عَلَیْکَ  سَأَسْتَغْفِرُ لَکَ رَبِّی  إِنَّهُ کَانَ بِی حَفِیًّا۴٧﴾ [مریم: ۴۱-۴۷]

(و در این کتاب به یاد ابراهیم بپرداز زیرا او پیامبری بسیار راستگو بود نگامی‌که به پدرش گفت: «ای پدر جان! چرا چیزی را پرستش می‌کنی که نه می‌شنود و نه می‌بیند، و نه هیچ نیازی از تو برآورده می‌سازد؟! ﴿۴۲﴾ ای پدر جان! یقیناً (از جانب الله) دانشی برای من آمده که برای تو نیامده است، پس از من پیروی کن، تا تو را به راه راست هدایت کنم. ﴿۴۳﴾ ای پدرجان! شیطان را پرستش نکن، زیرا که شیطان نسبت به (الله) رحمان نافرمان بود. ﴿۴۴﴾ ای پدر جان! من از این می‌ترسم که از (سوی الله) رحمان عذابی به تو برسد، آنگاه از دوستان شیطان (و همنشینان او در آتش) باشی.ای پدر جان! من از این می‌ترسم که از (سوی الله) رحمان عذابی به تو برسد، آنگاه از دوستان شیطان (و همنشینان او در آتش) باشی». ﴿۴۵﴾ (پدرش) گفت: «ای ابراهیم! آیا تو از معبود‌های من روی گردانی؟ اگر باز نیایی، قطعاً تو را سنگسار می‌کنم، و برای مدت طولانی از من دور شو».

والله اعلم

مقاله پیشنهادی

عوامل پایداری بر دین

پاسخ: وسائلی که انسان را برای پایداری بر دین به ویژه در زمان فتنه یاری …